Met welk beleid help je bewoners naar aardgasvrij?

Steeds meer gemeenten zijn aan de slag met het opstellen van wijkuitvoeringsplannen om wijken of buurten aardgasvrij te maken. Hiervoor gaan zij, met begeleiding van WijkvanNu, het gesprek aan met bewoners om te horen wat zij nodig hebben om hun woning te verduurzamen. Om vervolgens ook aan hun behoeften te kunnen voorzien en de bewoners hulpmiddelen te bieden is goed beleid nodig. Maar wat zijn de verschillende opties om bewoners handelingsperspectief te bieden? En hoe draagt dit bij aan een goed participatieproces?

Ondersteuningsbeleid is onderdeel van je participatieproces

In een wijkuitvoeringsplan wordt een analyse gemaakt van de meest kansrijke energieoplossing voor de wijk. Een goed participatieproces kijkt veel verder dan alleen de technische aspecten. In een goed participatieproces worden de bewoners bijvoorbeeld meegenomen in de berekening van de eindgebruikerskosten. Wat moeten zij gaan investeren, en welke maandlasten komen daarbij kijken? Als de afweging van diverse energieoplossingen begrijpelijk is voor de bewoners en zij hierbij kunnen meedenken, vergroot dit het draagvlak van deze oplossing.

Naast het meenemen van bewoners in het afwegen van de technische keus, bestaat een goed participatieproces ook uit het ophalen van input van bewoners. Wat hebben zij nodig om hun woning te verduurzamen? Wanneer het wijkuitvoeringsplan er is, moeten zij immers aan de bak. Dit gesprek moet dus plaatsvinden tijdens het opstellen van het wijkuitvoeringsplan en daarna doorlopen wanneer zij aan zet zijn. Zorg dus dat er in het wijkuitvoeringsplan voldoende capaciteit en middelen worden vrijgemaakt om tijdens de uitvoering van een wijkuitvoeringsplan dit gesprek met de bewoners gaande te houden. Op deze manier worden en blijven ze betrokken.

Ondersteuning van bewoners is cruciaal, dus begin op tijd

Wanneer je je proces zo hebt ingericht dat je goed zicht hebt op de behoeften van bewoners, is de volgende stap om iets in gang te zetten om die ondersteuning ook daadwerkelijk te realiseren. Dit is een cruciaal moment voor het draagvlak van bewoners. Je wilt voorkomen dat hier aan het einde van het opstellen van een wijkuitvoeringsplan nog geen duidelijkheid over is. Je hebt immers draagvlak gerealiseerd bij de bewoners, om deze vertrouwensband te houden is het belangrijk hen duidelijk te informeren wat de gemeente wel en niet gaat doen om hen te ondersteunen.

Maar dit vormgeven kost tijd: we zien dat het vaak enkele maanden kost om samen met de gemeente een handelingsperspectief voor bewoners uit te werken. Om te zorgen voor voldoende capaciteit en middelen in het plan moet er in de financiële cyclus budget vrij worden gemaakt. Wacht dus niet te lang tijdens het opstellen van een wijkuitvoeringsplan met het openen van de interne discussie over ambities en de capaciteit hiervoor.

Een andere factor die voor vertraging kan zorgen, is de afweging wat het betekent om bepaalde wijken meer te ondersteunen dan anderen. We zien het vaak terugkomen dat dan bij een eerste wijk gedacht wordt: “Maar als we dit nu doen voor deze wijk, dan moeten we dat ook voor alle volgende wijk doen.” Dat kan een beleidslijn zijn, aan de andere kant kan het juist ook stimulerend voor bewoners zijn om aan te geven dat er nu extra inzet is, omdat zij ook één van de eerste wijken zijn waar een wijkuitvoeringsplan voor wordt geschreven. Neem dus de tijd om als gemeente goed na te denken over welke maatregelen je generiek wilt inzetten over alle wijken (denk aan een isolatieaanpak) en welke maatregelen passend zijn om wijk specifiek in te zetten bij een wijkuitvoeringsplan.

Zo richt jij je ondersteuningsbeleid in

Ondersteuning van  bewoners is dus cruciaal om een goed participatieproces te laten slagen en om ervoor te zorgen dat je wijkuitvoeringsplan vliegend van start kan. Maar hoe kan die ondersteuning er dan concreet uitzien?

Veel gemeenten zetten inmiddels energiecoaches in. Ook het eerste laaghangend fruit is al geplukt met het aanbieden van energiebespaarboxen met daarin tochtstrips, radiatorfolie en andere maatregelen om kieren af te dichten. Dit zijn goede maatregelen die helpen, maar denk daarbovenop ook zeker aan de volgende maatregelen.   

Beleid dat zich richt op voorlichting en bewustwording kan ingericht worden met energiecoaches, het uitvoeren van warmtescan en/of een eerste globaal advies per woningen. Dit kan ingevuld worden met vrijwilligers, of eventueel energiestudenten.

Bewoners in een wijk waar een individuele oplossing kansrijk is, voelen zich vaak minder geholpen door de gemeenten dan in het geval van een warmtenet, waar de bewoners vergaand ontzorgd worden. Toch zijn er wel degelijk diverse acties die ingezet kunnen worden. Voor individuele oplossingen, zoals een warmtepomp, is het handig om een voorbeeldwoning/winkel te hebben in de wijk waar bewoners advies kunnen inwinnen, maar vooral ook kunnen zien hoe de installaties werken. Zichtbaarheid in de wijk helpt dan bij verdere bewustwording.

Ook kan gedacht worden aan generieke inkoopacties van warmtepompen, het opstellen van specificaties voor de warmtepomp passend bij de woningen in de wijk, het bieden van een mogelijkheid om een second opinion te krijgen op een offerte voor een warmtepomp. Ook kunnen gemeenten kunnen afspraken maken met lokale installateurs voor de wijze waarop warmtepompen geïnstalleerd en ingeregeld kunnen/moeten worden. Met het goed inregelen van een warmtepomp kan deze zuiniger, stiller opereren en langer mee gaan.

Voor collectieve oplossingen als een warmtenet moet het draagvlak groot zijn en moeten veel bewoners op een dergelijk systeem aangesloten worden. Hierbij is het participatieproces extra belangrijk, daarom zijn keukentafelgesprekken een belangrijke methode om de input van bewoners op te halen en hun vragen en zorgen serieus te nemen. Dit is bewerkelijk en vraagt veel tijd en dus een passend budget.

Zelf aan de slag?

Een goed ondersteuningsbeleid voor bewoners is essentieel om wijken aardgasvrij te maken. Dit zijn een greep van de aandachtspunten die je als gemeente tijdig moet bespreken wanneer je hieraan werkt en een aantal concrete manieren waarop je bewoners kan ondersteunen.