In Nederland speelt veel ongelijkheid tussen bewoners. Je wilt dat duurzame transities die ongelijkheid kleiner maken, en niet groter. Daarom zijn diversiteit en inclusiviteit thema’s bij participatieprocessen. Binnen een inclusief proces heb je oog voor alle groepen in de samenleving en werk je met een zogehete intersectionele blik om sociale en duurzame problematiek in samenhang op te lossen. Al eerder schreven we over het belang van een inclusief en divers participatieproces in duurzame transities, zoals de energietransitie. Vandaag delen we als vervolg praktische tips: hoe richt je een participatieproces dan inclusief in?
Neem inclusie mee vanaf het begin
Het belang van inclusie wordt steeds vaker onderkend. Maar om een project, proces of activiteit daadwerkelijk inclusief te realiseren, is het van belang dit zoveel mogelijk mee te nemen bij het startpunt van de participatie. Zo heb je nog veel mogelijkheden, kun je besluiten waar je wel en niet op focust en van begin tot einde acties en aandachtspunten aanbrengen. Neem daarom inclusie zoveel mogelijk mee als startpunt van je participatie in bijvoorbeeld een wijkuitvoeringsplan of warmteprogramma.
Ben je nog als gemeente in de beginfase en moeten er bijvoorbeeld nog wijken geselecteerd worden? Begin dan bij de wijken waar mensen wonen voor wie verduurzaming het meest noodzakelijk is, bijvoorbeeld omdat hun huis slecht geïsoleerd is, er energiearmoede speelt, de wijk zwaar versteend is en hittestress dreigt. Aanpassingen zoals een tolk inhuren, communicatie-uitingen ondertitelen of een andere locatie dan normaliter regelen, kosten tijd en ook het nodige budget. Door aan het begin van het proces al een budget weg te zetten hiervoor, kom je later in het participatieproces niet in de knel.
Kom je er aan het begin van het proces achter dat je weinig informatie hebt over welke behoeften rondom inclusie er zijn in de wijk van je participatieproces? Neem dan de tijd om je hierover te informeren en zo de juiste actiepunten te kunnen kiezen rondom inclusie. Elke gemeente heeft bovendien bepaalde verplichtingen rondom inclusie en toegankelijkheid, denk bijvoorbeeld aan digitale toegankelijkheid en het VN-verdrag handicap.
Houding en proces
Stel jezelf lerend op en wees je bewust van je privileges, zeker als er een groot verschil zit tussen de personen die vanuit de gemeente betrokken zijn en de doelgroep van het participatieproces. Als je zelf bijvoorbeeld nooit je energierekening niet hebt kunnen betalen, of huiverig bent geweest richting de overheid, lees je dan in waar deze gevoelens en ervaringen vandaan komen en zorg dat je je op die manier beter kunt inleven.
Wees eerlijk over het participatieproces: Waar mogen bewoners wel en niet over meebeslissen? Gemarginaliseerde groepen, of het nu gaat over een handicap, een dubbele nationaliteit of armoede: hebben één ding gemeen: de (lokale) overheid heeft hen vaak niet gezien of niet voldoende meegenomen in het verleden. Deze geschiedenis is aanwezig en heeft (onbewust) invloed op lokale participatie in duurzame transities. Eerlijk zijn over wat bewoners wel en niet van je kunnen verwachten is dus extra belangrijk. Maak ruimte om in gesprek te gaan over hun zorgen en stel je luisterend op.
Inclusieve taal en beeldvorming
Bewoners kunnen in je communicatiemiddelen al snel afhaken wanneer zij niet gerepresenteerd of aangesproken worden in de aankondiging van je activiteit, meepraatgroep of andere vorm van participatie. Wees in je taal en in beeld inclusief en verdiep je in de bewoners die wonen in de wijk waar je mensen wilt aanspreken. Stereotypeer niet, maar verdiep je over wie er woont en hoe je hen het beste kunt uitnodigen.
Er zijn veel online tips te vinden over hoe je inclusief kan schrijven of inclusieve beeldvorming kan maken. Een voorbeeld hiervan is de Women Inc. Incomplete stijlgids. Ook het betrekken van lokale initiatieven uit de doelgroep is een goed aanknopingspunt. Zij weten immers zelf het beste hoe ze aangesproken willen worden.
Maak je proces toegankelijk
Wanneer je een brede groep mensen uit de samenleving hebt bereikt én zij zich aangesproken voelen en willen participeren, denk dan ook heel praktisch na over de toegankelijkheid van je locatie. Houd hierbij rekening met de vele verschillende manieren waarop bewoners behoeften hebben om aanwezig te kunnen zijn.
Is het gebouw bijvoorbeeld volledig rolstoeltoegankelijk, dus niet alleen de ingang maar ook het toilet en de ruimte waar jullie zitten? Wanneer je je verdiept hebt in de groep bewoners die je uit wilt nodigen, weet je waarschijnlijk ook of en welke dubbele nationaliteiten er zijn. Denk aan een tolk voor die groepen waar nodig. Ook een gebarentolk is een belangrijke om in gedachten te houden. Wanneer je naar gender kijkt zijn genderneutrale toiletten belangrijk zodat er voor iedereen een toilet beschikbaar is. Zelfs een papiertje met ‘genderneutraal’ over de logo’s op het toilet heen kan hierbij al een verschil maken. Voor neurodiverse mensen kan het bijvoorbeeld van belang zijn dat er voldoende pauzes zijn, er voldoende duidelijkheid is in wat er gaat gebeuren en van hen verwacht wordt.
Inclusieve samenwerking: samen weet je meer
Je hoeft dit alles niet alleen te doen. Sterker nog, hoe meer je samenwerkt, hoe inclusiever je wordt. Werk samen met maatschappelijke organisaties in de wijk, stad of gemeente. Denk aan buurthuizen maar ook praatgroepen, bibliotheken, organisaties voor bepaalde groepen zoals Groene moslims, het lokale COC of communities voor bewoners met een dubbele achtergrond.
Investeer vervolgens in een goede band met hen. Samenwerken gaat beter wanneer je dit vanuit een gelijkwaardige positie doet. Betrek hen tijdig en vraag of ze mee willen denken over hoe je het beste hun groep kunt betrekken en wees duidelijk over wat je wel en niet kunt bieden. Over hoe je samenwerkt met burgerinitiatieven, kan je lezen in de handreikingen van Community Sociaal Circulair. Milieu centraal heeft in het Energiehulpnetwerk heeft meerdere handreikingen gemaakt over hoe bijvoorbeeld bewoners met een migratieachtergrond betrokken kunnen worden bij duurzaamheid.
Blijf leren
Een inclusief participatieproces is nooit af. De samenstelling van de bewoners van een gemeente veranderen continu en daardoor ontstaan ook nieuwe behoeften rondom inclusie. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat er op dit moment in jouw gemeente maar weinig vraag is naar genderneutrale toiletten of een gebarentolk. Het kan ook dat deze vraag er wel is, maar nog niet bekend bij de gemeente, en de vraag hiernaar kan ook veranderen in de toekomst. Bovendien kost het voor groepen die tegen veel barrières aanlopen rondom inclusie veel energie om aan aanpassingen te vragen om mee te kunnen participeren. Als gemeente ben je dit voor, door zelf al proactief met inclusie aan de slag te gaan. Je geeft hierbij de boodschap dat je als gemeente iedereen wilt betrekken bij duurzame transities, en daar tijd en geld in wilt investeren om dit mogelijk te maken. Op deze manier investeer je in een langdurige band met bewoners en bewonersinitiatieven, waar je niet alleen in je wijkuitvoeringsplan, warmteprogramma of ander duurzaam participatieproces baat bij hebt.
